PN-EN 12101-2:2017 – Klapy dymowe jako...

W nowoczesnym budownictwie ochrona przed skutkami pożarów nie ogranicza się jedynie do zastosowania biernych zabezpieczeń czy urządzeń gaśniczych. Coraz większe znaczenie zyskują systemy kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła, które mają za zadanie umożliwić bezpieczną ewakuację ludzi, ochronę mienia oraz wsparcie służb ratowniczych. Jednym z najważniejszych komponentów tych systemów są klapy dymowe, których jakość i funkcjonalność są regulowane przez normę PN-EN 12101-2:2017.

1. Cel i znaczenie normy PN-EN 12101-2:2017

Norma PN-EN 12101-2:2017 zatytułowana „Systemy kontroli rozprzestrzeniania dymu i ciepła – Część 2: Klapy dymowe” definiuje wymagania techniczne, badawcze i eksploatacyjne dla klap dymowych stosowanych w grawitacyjnych systemach oddymiania.
Celem normy jest zapewnienie, że klapy dymowe:
- efektywnie usuwają dym i gorące gazy z przestrzeni objętej pożarem,
- przyczyniają się do utrzymania wolnych od dymu warstw powietrza na poziomie dróg ewakuacyjnych,
- wspierają działania straży pożarnej,
- posiadają potwierdzoną odporność na działanie wysokiej temperatury,
- są niezawodne w warunkach awaryjnych.
Norma ma zastosowanie zarówno w nowo projektowanych budynkach, jak i w obiektach poddawanych modernizacji, w których wymagane jest zastosowanie sprawdzonych i certyfikowanych rozwiązań technicznych.

2. Zakres techniczny normy

PN-EN 12101-2:2017 określa wymagania eksploatacyjne i metody badań klap dymowych, w tym:
- konstrukcję,
- sposób otwierania (manualny, automatyczny, pneumatyczny, elektryczny),
- odporność na temperaturę i ciśnienie,
- trwałość działania,
- niezawodność otwierania w sytuacji pożaru.
Klapy podlegają klasyfikacji na podstawie serii testów, które muszą spełnić, by zostać uznane za zgodne z wymaganiami.

3. Wymagania funkcjonalne wobec klap dymowych

Zgodnie z normą, klapy dymowe muszą spełniać kilka kluczowych kryteriów:

3.1. Wydajność aerodynamiczna
Norma określa aerodynamiczny współczynnik wydajności (Cv), który musi być określony na podstawie badań w tunelu aerodynamicznym. Parametr ten służy do obliczeń efektywności oddymiania danego obiektu.

3.2. Odporność na wysoką temperaturę
Klapy dymowe muszą wytrzymać działanie wysokiej temperatury przez określony czas – zazwyczaj testy przeprowadza się w warunkach temperatury 300°C przez minimum 30 minut, a także przy temperaturze impulsowej 600°C przez krótszy okres.

3.3. Niezawodność uruchamiania
Klapa musi otworzyć się w czasie poniżej 60 sekund od zadziałania systemu. Norma określa wymogi dotyczące liczby cykli otwarcia/zamknięcia, jakie musi przejść urządzenie w ramach testów trwałości (minimum 10 000 cykli dla klap eksploatowanych również do przewietrzania).

3.4. Odporność na czynniki atmosferyczne
Klapy muszą być odporne na działanie wiatru, deszczu, śniegu oraz wahań temperatur. Testy obejmują m.in. sprawdzanie szczelności w warunkach opadowych i w czasie działania podciśnienia.

4. Znaczenie certyfikacji i deklaracji zgodności

Zgodnie z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 (CPR), klapy dymowe podlegają obowiązkowej ocenie zgodności i muszą posiadać:
- deklarację właściwości użytkowych (DoP),
- znakowanie CE, które potwierdza zgodność z PN-EN 12101-2:2017.
Wyroby nieposiadające stosownej certyfikacji nie mogą być stosowane w systemach oddymiania obiektów budowlanych.

5. Praktyczne zastosowanie klap dymowych w budynkach

Klapy dymowe są wykorzystywane głównie w:
- klatkach schodowych (oddymianie pionowe),
- halach przemysłowych i magazynach (systemy grawitacyjne),
- pasażach handlowych i atriach,
- garażach (oddymianie grawitacyjne lub wspomagane),
- dachach budynków biurowych i użyteczności publicznej.
W sytuacji pożaru klapa otwiera się automatycznie, umożliwiając swobodny wypływ dymu i gorących gazów. W połączeniu z odpowiednim nawiewem kompensacyjnym (np. przez drzwi lub dodatkowe otwory napowietrzające), zapewniany jest przepływ powietrza zgodny z kierunkiem ewakuacji.

6. Integracja z systemem zarządzania bezpieczeństwem pożarowym

Klapy dymowe zgodne z PN-EN 12101-2:2017 muszą być zintegrowane z:
- systemem sygnalizacji pożaru (SSP),
- systemem sterowania oddymianiem (np. centralką RZN),
- zasilaniem awaryjnym – tak by możliwe było ich otwarcie nawet przy braku napięcia podstawowego,
- czujnikami temperatury i dymu – uruchamiającymi system w czasie rzeczywistym.
Dodatkowo, jeśli klapy pełnią również funkcję przewietrzania dziennego, należy zapewnić ich bezpieczną obsługę ręczną lub automatyczną w trybie codziennym, bez wpływu na ich funkcję pożarową.

7. Przeglądy i konserwacja

Norma nie określa bezpośrednio harmonogramów przeglądów, jednak zgodnie z dobrą praktyką i przepisami krajowymi (m.in. Rozporządzeniem MSWiA), należy wykonywać:
- okresowe przeglądy techniczne (najczęściej co 6 lub 12 miesięcy),
- testy funkcjonalne – otwieranie, zamykanie, sygnalizacja,
- kontrolę czystości, zamocowań, izolacji, zawiasów i siłowników.
Dla utrzymania zgodności z normą i poprawnego działania systemu zaleca się prowadzenie dokumentacji serwisowej i rejestrowanie wszystkich testów.

Norma PN-EN 12101-2:2017 stanowi fundamentalne odniesienie dla producentów, projektantów, instalatorów oraz użytkowników klap dymowych. Dzięki jednoznacznym wymaganiom dotyczącym wydajności, odporności ogniowej i niezawodności, możliwe jest projektowanie efektywnych systemów oddymiania, które realnie wpływają na poziom bezpieczeństwa pożarowego budynków. W dobie intensywnej urbanizacji i wzrostu złożoności architektury, certyfikowane i sprawdzone rozwiązania oddymiające stają się niezbędnym elementem każdego odpowiedzialnie zaprojektowanego obiektu.