Oddymianie grawitacyjne czy mechaniczne?...
W nowoczesnym budownictwie bezpieczeństwo pożarowe odgrywa kluczową rolę, a jednym z najistotniejszych elementów ochrony życia i mienia jest skuteczne oddymianie. Podczas pożaru to nie ogień, lecz dym i toksyczne gazy są najczęstszą przyczyną śmierci. Dlatego też systemy oddymiania muszą być projektowane z najwyższą starannością, dostosowane do charakterystyki obiektu i zgodne z obowiązującymi normami. W praktyce projektanci i inwestorzy najczęściej wybierają między oddymianiem grawitacyjnym a mechanicznym. Każde z tych rozwiązań ma swoje zalety, ograniczenia oraz preferowane obszary zastosowania.
1. Podstawowe zasady działania systemów oddymiania
Oddymianie grawitacyjne
Działa na zasadzie naturalnej konwekcji – gorący dym unosi się ku górze i jest odprowadzany poprzez klapy dymowe lub świetliki dachowe. W dolnej części budynku zapewnia się dopływ powietrza kompensacyjnego (np. przez otwarte drzwi lub specjalne otwory nawiewne), aby utrzymać przepływ powietrza.
Oddymianie mechaniczne
Wykorzystuje wentylatory wyciągowe do usuwania dymu oraz, w wielu przypadkach, wentylatory nawiewne lub systemy nadciśnienia, które kierują powietrze do stref ewakuacyjnych, chroniąc je przed zadymieniem.
2. Oddymianie grawitacyjne – zalety i ograniczenia
✅ Zalety:
Prosta konstrukcja – mniejsza liczba elementów mechanicznych zmniejsza ryzyko awarii.
Niskie koszty eksploatacji – brak potrzeby stosowania zasilania w trakcie działania (po uruchomieniu siłowników).
Niezależność energetyczna – skuteczne także w przypadku zaniku zasilania (klapy mogą być zasilane z baterii lub otwierane sprężynowo).
Cicha praca – brak hałasu generowanego przez wentylatory.
❌ Ograniczenia:
Zależność od warunków atmosferycznych – siła wiatru, temperatura zewnętrzna i różnica ciśnień mogą wpływać na skuteczność systemu.
Wymóg odpowiedniej geometrii budynku – najlepsze działanie w wysokich przestrzeniach (np. hale, atria).
Ograniczona kontrola przepływu – trudniejsze precyzyjne sterowanie kierunkiem i intensywnością oddymiania.
3. Oddymianie mechaniczne – zalety i ograniczenia
✅ Zalety:
Wysoka skuteczność niezależnie od warunków zewnętrznych – wentylatory zapewniają stały, kontrolowany przepływ dymu.
Precyzyjne sterowanie – możliwe tworzenie stref oddymiania oraz dostosowywanie wydajności wentylatorów.
Kompaktowość – nie wymaga wysokich przestrzeni nad dachem.
Możliwość integracji z systemami BMS i SSP – ułatwia zarządzanie w sytuacjach awaryjnych.
❌ Ograniczenia:
Zależność od zasilania – konieczność stosowania zasilania rezerwowego (np. agregatów, UPS-ów).
Wyższe koszty inwestycyjne i eksploatacyjne – więcej urządzeń technicznych do utrzymania i serwisowania.
Generowanie hałasu – szczególnie w budynkach zamieszkania zbiorowego może to być problematyczne.
4. Kryteria doboru systemu oddymiania
Dobór odpowiedniego rozwiązania zależy od szeregu czynników, takich jak:
- Rodzaj budynku – przeznaczenie, liczba kondygnacji, wysokość strefy oddymiania.
- Układ architektoniczny – obecność klatek schodowych, korytarzy, szybów windowych.
- Wymagania przepisów techniczno-budowlanych – np. § 270 i § 245 Rozporządzenia w sprawie warunków technicznych.
- Możliwość zapewnienia nawiewu powietrza kompensacyjnego.
- Dostępność przestrzeni technicznej – dla wentylatorów, kanałów i przepustów.
5. Przykłady zastosowań – analiza dla różnych typów budynków
- Biurowce i budynki wysokościowe
W tego typu obiektach zaleca się oddymianie mechaniczne. Powodem jest konieczność zapewnienia ochrony pionowych dróg ewakuacyjnych (klatek schodowych) poprzez systemy nadciśnieniowe oraz precyzyjna kontrola zadymienia na wielu kondygnacjach. Dodatkowo mechaniczne oddymianie pozwala na elastyczne projektowanie przestrzeni bez potrzeby zapewnienia naturalnych kanałów odpływu dymu.
- Centra handlowe i galerie
Najczęściej stosuje się systemy hybrydowe – np. oddymianie grawitacyjne dla otwartych atriów i pasaży handlowych oraz mechaniczne oddymianie stref zapleczowych i pomieszczeń technicznych. Duże przestrzenie otwarte sprzyjają wykorzystaniu siły wyporu dymu, podczas gdy strefy zamknięte wymagają wspomagania wentylatorami.
- Garaże podziemne
Zdecydowanie oddymianie mechaniczne, często z zastosowaniem systemów strumieniowych (jet fans). Wysoka gęstość zabudowy, brak naturalnych otworów oddymiających oraz konieczność usuwania zarówno dymu, jak i tlenku węgla powodują, że wentylacja mechaniczna jest tu jedynym skutecznym rozwiązaniem.
- Budynki mieszkalne wielorodzinne
W przypadku klatek schodowych zwykle stosuje się systemy grawitacyjne (np. kanały oddymiające zakończone klapą), jednak w wyższych obiektach lub tych z zamkniętymi strefami komunikacyjnymi coraz częściej projektuje się systemy mechaniczne z nadciśnieniem.
6. Wymagania normatywne i regulacyjne
W Polsce projektowanie systemów oddymiania opiera się m.in. na:
Rozporządzeniu Ministra Infrastruktury ws. warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie,
Normie PN-EN 12101-6: Wentylacja pożarowa – Systemy ciśnieniowe,
PN-EN 12101-2: Klapy dymowe i elementy naturalnego oddymiania,
oraz na wytycznych ITB i uzgodnieniach z rzeczoznawcą ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych.
Przepisy te precyzują m.in. wymagania co do wydajności oddymiania, czasu działania, zasilania rezerwowego, szczelności przegród oraz sposobu sterowania.
7. Podsumowanie – które rozwiązanie wybrać?
Nie ma uniwersalnej odpowiedzi na pytanie, który system jest lepszy – grawitacyjny czy mechaniczny. Każde rozwiązanie ma swoje optymalne zastosowania, a ostateczny wybór powinien wynikać z rzetelnej analizy funkcji budynku, uwarunkowań architektonicznych i wymagań prawnych.
Podsumowując, skuteczność systemu oddymiania zależy nie tylko od zastosowanej technologii, lecz przede wszystkim od poprawnego projektu, wykonania oraz integracji z innymi systemami bezpieczeństwa pożarowego. W dobie rosnących wymagań projektowych coraz częściej stosuje się podejście indywidualne, w którym oba rozwiązania – grawitacyjne i mechaniczne – współistnieją, zapewniając maksymalną ochronę ludzi i mienia.
