Bezpieczeństwo pożarowe w budownictwie...
Nowoczesne przepisy budowlane i rozwiązania techniczne w zakresie ochrony przeciwpożarowej mają na celu przede wszystkim ochronę życia i zdrowia mieszkańców oraz ograniczenie rozprzestrzeniania się ognia. Jednak, jak zauważają eksperci ds. mieszkalnictwa, niektóre z tych rozwiązań – choć skuteczne w kontekście bezpieczeństwa ogólnego – mogą nieumyślnie zwiększać ryzyko dla osób starszych i z niepełnosprawnościami. W sytuacji zagrożenia pożarowego bariery architektoniczne, systemy zabezpieczeń oraz brak dostosowania procedur ewakuacyjnych sprawiają, że te grupy mieszkańców często zostają uwięzione we własnych domach, nie mając możliwości bezpiecznego opuszczenia budynku.
1. Paradoks bezpieczeństwa – gdy ochrona staje się przeszkodą
Współczesne budynki mieszkalne, zwłaszcza wielorodzinne, są projektowane zgodnie z rygorystycznymi wymaganiami przeciwpożarowymi. Wyposażone są w drzwi o podwyższonej odporności ogniowej, automatyczne zamki, szczelne klatki schodowe oraz systemy zamykające dostęp między strefami pożarowymi. Choć środki te skutecznie zapobiegają rozprzestrzenianiu się ognia i dymu, w praktyce mogą utrudniać szybkie opuszczenie lokalu.
Dla osoby młodej i sprawnej otwarcie ciężkich drzwi przeciwpożarowych lub szybkie pokonanie kilku kondygnacji schodów nie stanowi problemu. Jednak dla seniorów, osób poruszających się o kulach, z chodzikiem czy na wózku inwalidzkim, każda z tych czynności może być fizycznie niemożliwa.
W rezultacie w sytuacji pożaru zabezpieczenia mające chronić – paradoksalnie – mogą stać się pułapką. Brak dostępu do wind (które są automatycznie wyłączane w razie pożaru), dym w korytarzach czy zablokowane drzwi ewakuacyjne powodują, że osoby o ograniczonej mobilności pozostają w mieszkaniu bez możliwości ucieczki.
2. Najbardziej narażone grupy mieszkańców
Zgodnie z danymi z raportów europejskich organizacji zajmujących się bezpieczeństwem pożarowym, osoby powyżej 65. roku życia oraz osoby z niepełnosprawnościami stanowią nieproporcjonalnie wysoki odsetek ofiar pożarów w budynkach mieszkalnych. Wynika to z kilku czynników:
- Ograniczona mobilność – osoby starsze często mają trudności z szybkim poruszaniem się, co utrudnia ewakuację w krótkim czasie.
- Problemy ze słuchem lub wzrokiem – mogą nie usłyszeć sygnału alarmowego lub nie zauważyć znaków ewakuacyjnych.
- Zaburzenia orientacji i pamięci – w sytuacjach stresowych osoby z demencją lub chorobą Alzheimera mogą nie reagować racjonalnie, gubiąc drogę ewakuacji.
- Zależność od sprzętu medycznego – niektóre osoby wymagają stałego zasilania dla urządzeń, takich jak koncentratory tlenu czy łóżka elektryczne, co dodatkowo komplikuje ewakuację w przypadku odcięcia prądu.
Te czynniki, w połączeniu z ograniczeniami infrastrukturalnymi budynków, sprawiają, że osoby starsze i z niepełnosprawnościami należą do grupy szczególnego ryzyka w kontekście pożarów domowych.
3. Architektura i systemy bezpieczeństwa – nie zawsze przyjazne
Wielu ekspertów zwraca uwagę, że obowiązujące przepisy budowlane koncentrują się głównie na odporności ogniowej konstrukcji oraz skuteczności systemów ochronnych, pomijając aspekt dostępności ewakuacyjnej. W praktyce oznacza to, że budynek może spełniać wszystkie normy przeciwpożarowe, a jednocześnie nie być bezpieczny dla osób o ograniczonej sprawności.
Typowe problemy architektoniczne to m.in.:
- brak ramp ewakuacyjnych lub schodów o zbyt dużym nachyleniu,
- brak drzwi z automatycznym otwieraniem w strefach pożarowych,
- zamki i klamki trudne do obsługi przez osoby z ograniczoną siłą rąk,
- brak oznaczeń w alfabecie Braille’a,
- zbyt niskie natężenie oświetlenia awaryjnego dla osób niedowidzących.
Również same systemy bezpieczeństwa pożarowego nie zawsze uwzględniają potrzeby osób z niepełnosprawnościami. Sygnalizatory akustyczne nie są wystarczające dla osób niesłyszących, a brak systemów powiadomień wizualnych (np. migających świateł w mieszkaniach) powoduje, że część mieszkańców może w ogóle nie zostać poinformowana o zagrożeniu.
4. Ewakuacja – największe wyzwanie
Proces ewakuacji w przypadku pożaru wymaga szybkości, koordynacji i znajomości procedur. Jednak w budynkach mieszkalnych, zwłaszcza w blokach i apartamentowcach, brak personelu przeszkolonego w działaniach ewakuacyjnych powoduje, że odpowiedzialność za reakcję spoczywa wyłącznie na mieszkańcach.
Osoby starsze lub niepełnosprawne często nie są w stanie samodzielnie dotrzeć do wyjścia ewakuacyjnego w czasie krótszym niż kilka minut. W gęstym dymie, przy ograniczonej widoczności i braku pomocy, ryzyko zatrucia tlenkiem węgla drastycznie rośnie.
Eksperci podkreślają, że jednym z najważniejszych rozwiązań powinno być wprowadzenie indywidualnych planów ewakuacji dla mieszkańców o ograniczonej sprawności – podobnie jak ma to miejsce w budynkach użyteczności publicznej. W takich planach określa się m.in. miejsca bezpiecznego schronienia, punkty zbiórki oraz sposoby powiadamiania służb ratowniczych o obecności osób wymagających pomocy.
5. Rozwiązania wspierające bezpieczeństwo osób wrażliwych
Aby zapewnić realne bezpieczeństwo wszystkim mieszkańcom, konieczne jest wdrażanie rozwiązań inkluzywnych w projektowaniu i eksploatacji budynków mieszkalnych. Do najważniejszych należą:
Systemy alarmowe dostosowane do potrzeb osób z niepełnosprawnościami – np. czujki dymu z sygnalizacją świetlną lub wibracyjną, urządzenia łączące się z telefonem lub opaską alarmową.
Strefy bezpiecznego schronienia – specjalnie wydzielone pomieszczenia na klatkach schodowych lub w przedsionkach, wyposażone w wentylację i możliwość kontaktu z centrum monitoringu pożarowego.
Szkolenia i ćwiczenia ewakuacyjne – dedykowane mieszkańcom starszym, aby zwiększyć ich świadomość zagrożeń i przygotować do reakcji w sytuacjach kryzysowych.
Zastosowanie technologii wspomagających – np. inteligentnych systemów powiadamiania o pożarze, które automatycznie informują służby ratownicze o lokalizacji osób niepełnosprawnych w budynku.
Nowoczesne technologie, takie jak systemy IoT, mogą odgrywać kluczową rolę w tworzeniu bezpiecznych przestrzeni mieszkalnych, umożliwiając zdalne monitorowanie stanu bezpieczeństwa i błyskawiczne reagowanie.
6. Potrzeba zmiany podejścia
Z punktu widzenia urbanistyki i projektowania budynków konieczne jest odejście od modelu jednolitych rozwiązań przeciwpożarowych na rzecz indywidualizacji zabezpieczeń. Ochrona przeciwpożarowa powinna być postrzegana nie tylko jako spełnienie wymogów technicznych, ale jako element społecznej odpowiedzialności za bezpieczeństwo wszystkich mieszkańców.
Projektanci, zarządcy nieruchomości i służby ratownicze powinni współpracować, aby tworzyć budynki, które łączą odporność ogniową z dostępnością i funkcjonalnością dla każdego użytkownika – niezależnie od wieku czy sprawności fizycznej.
Paradoks współczesnego bezpieczeństwa pożarowego polega na tym, że środki ochronne, mające zapewniać bezpieczeństwo, mogą w niektórych sytuacjach ograniczać możliwość ewakuacji najbardziej narażonych osób. Drzwi ognioodporne, szczelne klatki schodowe i systemy blokujące przepływ powietrza to rozwiązania skuteczne technicznie, lecz nie zawsze przyjazne użytkownikowi o ograniczonej mobilności. Dlatego kluczowym wyzwaniem dla przyszłości budownictwa mieszkaniowego jest zrównoważenie bezpieczeństwa technicznego z dostępnością i ergonomią ewakuacji. Tylko kompleksowe podejście – łączące technologię, edukację i empatię – pozwoli stworzyć środowisko, w którym każdy mieszkaniec, niezależnie od wieku i kondycji, będzie miał realną szansę na przetrwanie w sytuacji pożaru.